Dlaczego chaty w Namibii są okrągłe i nie mają rogów? A to dlatego, by nie mógł się o rogi obijać Tokolosh, takie obijanie wyprowadza Tokolosh z równowagi i zachęca do złośliwego zachowania. Okrągła chata nie ma również rogów, w których jest cień, więc utrudnia Tokoloshowi krycie się w mroku.
Tokolosh to włochaty wodny stwór, nieduża postać wielkości 3 letniego dziecka o złośliwej i przewrotnej naturze. Wiara w Tokolosh pochodzi z wierzeń Zulusów ale mocno zakorzeniła się w kulturze krajów południowej Afryki. Tokolosh odpowiedzialny jest za czynienie zła, sprowadzanie chorób i nieszczęść.
Jest wiele pomysłów na to skąd wziął się Tokolosh. Niektórzy uważają, że ta złośliwa natura zrodziła się z cienia po to by sprowadzać na ludzi śmierć. Inni z kolei są pewni, że Tokolosh został stworzony przez czarną magię i złe intencje. Jeszcze inni wierzą, że Tokolosha może stworzyć szaman zajmujący się czarną magią. Do stworzenia złego ducha potrzeba zazdrośnika, który znajdzie szamana o złej naturze i powierzy mu duszę najbliższej osoby w zamian za stworzenie Tokolosha. Zazdrośnik nie może wskazać, jaką osobę wybiera, Tokolosh robi to sam przejmując ciało niewinnej ofiary. Szaman wyszukuje martwe ciało, które Tokolosh przejmie, żeby zrealizować cel, dla którego został powołany. Szaman przebija mózg i oczodoły nieżyjącej osoby rozżarzonym żelaznym prętem, by trup nie mógł myśleć samodzielnie. Następnie posypuje ciało magicznym proszkiem, który je obkurcza. Stąd Tokolosh jest niewielkiego wzrostu. Opętane ciało służące Tokoloshowi wypuszczane jest na wolność by gnębić wskazaną ofiarę. Może robić to tygodniami lub miesiącami i przez ten czas pobiera opłatę za duszę ukochanej osoby wskazanej przez klienta szamana.
Z kolei Credo Mutwa, sangoma specjalizujący się w Tokolosh uważa, że ojcem wszystkich był Za-Ha-Rrellel władca pierwszych ludzi. Matką zaś Watamaraka, bogini zła. Czasami jednak Credo Mutwa wskazuje, że prawdziwym ojcem tokoloshy był stwór zwany Burumatarą wielkości słonia z głową byka i ogonem krokodyla.
Tokolosh może posiadać dziurę w czaszce, z której jego pan może korzystać jak z naczynia. Może być niewidzialny dzięki piciu wody lub zjadaniu kamieni.
W wierzeniach ludu Bantu powszechne jest wytłumaczenie nagłej śmierci, zwłaszcza we śnie, jako efekt działania Tokolosh. Takich niewytłumaczonych śmierci zdrowych osób było wiele i prawdopodobnie przyczyną ich było spanie blisko ognia w chatach bez skutecznej wentylacji co powodowało zatrucie tlenkiem węgla. Wydaje się to być właściwym naukowym wytłumaczeniem zwłaszcza, że osoby śpiące wyżej lub w pozycji siedzącej unikały śmierci. W mitologii wytłumaczeniem był niski wzrost Tokolosh, który nie mógł sięgnąć osób śpiących wyżej. Stąd w wielu chatach podstawia się pod łóżko cegły podnosząc je poza zasięg złośliwego ducha. Takie tłumaczenie jest dość popularne, chociaż znajduje się również bardziej prozaiczny powód stawiania łóżek na cegłach – ochrona przed insektami a w przypadku XIX-wiecznych służących – trzymanie dobytku pod łóżkiem.
Zulusi i inne ludy krajów południowej Afryki wierzą, że Tokolosh potrafi odgryźć śpiącym ludziom palce. Ci, którzy doświadczają paraliżu nocnego, nie mogą się poruszyć, wydać z siebie dźwięku i czują ciężar na klatce piersiowej, z pewnością zostali zaatakowani przez Tokolosh. Mniej przerażające wyczyny włochatego ducha to kradzież jedzenia, przemieszczanie rzeczy, psucie się mleka, kradzież krów i inne złośliwe psoty.
Tokolosh może przybrać postać kota, psa, pawiana lub innego zwierzęcia. Niekiedy zły czarownik zaklina lalkę, która staje się Tokoloshem. Jeśli włoży się do lalki różaniec, żadne twoje modlitwy nie pomogą w odpędzeniu złego ducha, tylko potężna songoma może unicestwić Tokolosh przy użyciu specjalnego drewna wyłowionego ze środka rzeki. Niekiedy w oczy lalki wkłada się lustro lub tez przytwierdza je do lalki po to, by Tokolosh mógł cię znaleźć wszędzie. Jeśli osoba nasyłająca na ciebie Tokolosh, dodała do lalki twoje włosy, lalka może przyjść w nocy, nie dać ci spać i uprawiać z tobą seks. Dlatego Tokolosh niszczą małżeństwa i rodziny. Czasami Tokolosh jest widziany jadąc na jaszczurce, bywa, że ma piękny dom z wieloma pokojami na dnie rzeki.
No i też jest przestroga dla pań. Tokolosh potrafi przybrać formę przystojnego i czarującego młodzieńca, który z całych sił stara się uwieźć kobietę. Gdy mu się to uda i kobieta zakocha się w nim, nagle przemienia się w pokurczonego, włochatego i brzydkiego stwora o paskudnym charakterze. Piękny wybranek nagle okazuje się małym łysym pokurczem z głęboko zapadniętymi oczami o złośliwym blasku. Tokoloshe mają bardzo duże głowy, które muszą pomieścić olbrzymią inteligencję, spryt i przebiegłość.
Jak bronić się przed Tokolosh? Poza oczywistym podniesieniem łóżka, do uznanych metod należą wezwanie na pomoc apostołów lub aniołów opiekunów albo też wizyta u dobrego uzdrowiciela (sangomas), który ma moc wygnania Tokolosh poprzez przeprowadzenie oczyszczających rytuałów osoby lub jej domu przy użyciu ziół i wzywając przodków na pomoc by odczynić urok. Tokolosh jest bardzo niebezpieczny dla dzieci, więc najlepszą obroną przed nim jest słuchanie rodziców i nie pozostawanie poza chatą po zmroku.
W rytuałach wypędzających lub unicestwiających Tokolosh duże znaczenie ma magiczna sól. Dla wzmocnienia jej działania dodaje się lawendę lub inne zioła o oczyszczającym przeznaczeniu. Tego rodzaju soli nie używa się do gotowania, ma wyłącznie rytualne przeznaczenie. Można ją rozsypać w domu, w rogach, pod łóżkami, na parapetach czy przy drzwiach. Można też stworzyć solny kręg, najlepiej wokół łóżka. Oczyszczająco działa również kąpiel z dodatkiem soli. Taka kąpiel pozwala skórze oczyścić się i wypocić zło zasiane w organizmie przez Tokolosh. Magiczna sól tworzona jest przez uzdrowicieli i sangoma w specjalnych , magicznych rytuałach i nabiera specjalnej mocy dzięki modlitwom i mocy przodków wezwanych do wzmocnienia ochronnego działania soli. Składniki soli dobierane są ze względu na jej przeznaczenie ochronne czy oczyszczające.
Wiara w Tokolosh odzwierciedla strach przed tym co nieznane i niespodziewane, złem, zazdrością i złymi uczynkami. I nie jest to strach bliski jedynie plemionom południowej Afryki. Opisy Tokolosh przypominają mi współczesne opowieści o zjawiskach wywołanych przez poltergeista czy też wielowiekową wiarę Słowian w zmory i strzygi, które atakowały ludzi wypisz-wymaluj na sposób Tokolosha. Na wszelki wypadek warto jednak zaopatrzyć się w ochronny amulet, kiedy zdecydujecie się na odwiedzenie krajów południowej Afryki albo przynajmniej w magiczną sól.
